En waarom gaan we 17.000 spoormedewerkers lastig vallen met een nieuwe manier van werken terwijl we dagelijks meer dan een miljoen reizigers vervoeren met de beste punctualiteitscijfers? Goede en terechte vragen en zo zijn er nog wel meer: Het lukt ons nu al om Automatic Train Operation uit te voeren, waar hebben we ERTMS dan nog voor nodig?
Daar zijn veel antwoorden op mogelijk, maar we vergeten vaak een van de belangrijkste: Soms heb je in de techniek geen andere keuze dan met je tijd mee te gaan. Doe je dat niet, dan raak je achterop. In het begin merk je daar misschien nog niet zoveel van. Maar langzamerhand wordt je ingehaald door anderen, heeft de industrie geen belangstelling meer voor je en kom je op technisch eilandje terecht waar je nog maar moeilijk vanaf komt. Dat wil niet zeggen dat al het nieuwe per sé beter is dan het oude. De nieuwe techniek heeft soms een lange tijd nodig om het oude op alle punten te verslaan, maar vroeg of laat gebeurt dat.
Voorbeeld: Ooit werkte ik bij het NOB (het productiebedrijf van de publieke omroep) en Beeld en Geluid, het Nederlandse audiovisuele archief. Toen ik begon werden alle TV-programma’s geproduceerd op analoge videotape en als het echt wat mocht kosten op celluloidfilm (16 mm of 35 mm). We werkten altijd met de beste spullen van Sony en Panasonic en waren enorm trots op de technische kwaliteit van de programma’s.
Geleidelijk aan kregen we door dat aan het werken met videotape en film een eind ging komen en dat we overgingen op files. Best griezelig was dat: videobanden kun je vastpakken en opbergen, en een betere beeldkwaliteit dan celluloidfilm bestaat niet. Files kunnen zoekraken, stuk gaan, of in verkeerde handen komen. En het ergste van alles: omdat files veel ruimte innemen worden ze gecomprimeerd met verlies van kwaliteit. MPEG, MP3, MP4. Je kon die afkortingen maar beter niet gebruiken, zeker niet als je in de buurt kwam van de mensen die werkten met film.
Het leek onvoorstelbaar dat er met digitale files een vergelijkbare kwaliteit kon worden bereikt als met filmmateriaal. En in het begin kregen we ook gelijk. De eerste fileformaten leken nergens op, om de haverklap verkruimelde het beeld in blokjes dankzij het ellendige MPEG. Maar al snel keerde het tij. In Hollywood werd volop geëxperimenteerd met digitaal filmen en de BBC maakte fantastische natuurdocumentaires, vooral dankzij digitale technieken.
En: bioscopen schakelden massaal over op digitale projectie omdat het distribueren van files veel eenvoudiger en goedkoper werd dan het over de wereld rondsturen van grote filmrollen. Nu, anno 2020 is filegebaseerd werken de standaard in de omroep- en filmwereld. Dit is zeker niet zonder slag of stoot gegaan: filmmakers als Quentin Tarantino hechten nog steeds aan het oude 35 mm filmformaat. Het nieuwe heeft niet alleen maar voorstanders, maar niemand kan zich nog een wereld voorstellen waar alles bij het oude is gebleven
Zo gaat het nu ook met ERTMS: we kunnen ons een voorstelling maken van de voordelen die de landelijke uitrol van ERTMS gaat opleveren en die in een businesscase verwerken: internationale operabiliteit, meer capaciteit, hogere snelheden etc. In de praktijk zullen we zien dat sommige voordelen minder groot uitpakken, en soms is het nieuwe niet meteen beter dan het oude. Maar we gaan ook zien dat er nieuwe toepassingen ontstaan die we nu nog niet eens bedacht hebben. En dat is waarschijnlijk de belangrijkste reden waarom we over moeten: ERMTS biedt ruimte voor innovaties die we ons nu nog niet hebben voorgesteld.
Nog een voorbeeld: mijn vader werkte in een telefooncentrale die volstond met huizenhoge relaiskasten die een heerlijk lawaai maakten: je hoorde letterlijk het telefoonverkeer langsrazen. Toen hij met pensioen ging in de jaren ’90 was de telefooncentrale digitaal en daarmee was de electromechanische romantiek volledig verdwenen. Wel was de basis gelegd voor een nieuw gebruik van de telefoon. De smartphone moest nog uitgevonden worden, maar zonder deze transitie was hij er nooit gekomen.
Het zou leuk zijn om een kijkje in de toekomst van ERTMS te kunnen nemen: waar ik op durf te wedden is dat men blij zal zijn dat we in deze decennia het hebben aangedurfd om over te stappen en wat ik vrijwel zeker weet is dat ERTMS wordt toegepast op een manier die we nog niet hebben kunnen bedenken.
Arjo van Loo